 |
| http://www.mt.com.pl/wychowanie-w-atenach [27.11.2013] |
Położone w Europie, na południowej części Półwyspu Bałkańskiego miały dobry
dostęp do morza. . Społeczeństwo
ateńskie zajmowało się rolnictwem, rzemiosłem i handlem, a w miarę powstawania miast coraz ważniejsza stawała się wartość prywatna. Byli nią niewolnicy, ludzie
należący do bogatych właścicieli, pozbawieni praw obywatelskich, prawa posiadania
rodziny, własności i wszelkich praw politycznych, wyeliminowani ze społeczeństwa,
traktowani wyłącznie jako siła robocza. Zdarzało się jednak, że niektóre
zamożne rodziny kształciły swoich greckich niewolników, których potem wykorzystywały
jako opiekunów i nauczycieli dzieci, ponieważ w tym czasie w Grecji nie
było szkół utrzymywanych ze środków publicznych. Pomimo całej nędzy swojej
egzystencji ateńscy niewolnicy w odróżnieniu od spartańskich nigdy nie wzniecili
buntu na większą skalę. Być może z powodu swojego różnorodnego pochodzenia,
a może dlatego, iż byli zbyt rozproszeni, by się zorganizować.
Wychowanie młodzieży w Atenach do 7 stulecia p.n.e. nie różniło się od
tego, jakie miało miejsce w innych państwach greckich. Podstawą było przygotowanie
fizyczne mężczyzn między 18-nastym a 20-dziestym rokiem życia powoływanych
do służby wojskowej. Aby umożliwić im szkolenie wojskowe polis finansowało
tworzenie specjalnych ośrodków ćwiczeń gimnastycznych, które były również
miejscem odbywania dyskusji politycznych. Ponieważ Atenami nie targały wewnętrzne
konflikty i nie były one zagrożone przez żadne zewnętrzne państwo, zaczęły
stosować politykę, która nie wymagała od obywatela przygotowania
wojskowego i stopniowo odchodzono na rzecz pokojowego wychowania. Ten ideał
arystokratycznego wychowania w starożytnych Atenach nazwano kalokagathii. Z greckiego
„kalos — oznaczającego człowieka pięknie i harmonijnie zbudowanego, doskonale
wyrobionego pod względem fizycznym, świetnie wysportowanego zawodnika
uczestniczącego w igrzyskach olimpijskich i agathos (dobry) — określającego człowieka
nieskazitelnego pod względem umysłowym i moralnym”. Celem wychowania
było więc wyrobienie charakteru człowieka, ale dotyczyło ono tylko wolno urodzonej
mniejszości obywateli i tylko mężczyzn. Niewolnicy, kobiety i mieszkańcy Aten nieposiadający
obywatelstwa ateńskiego nie mieli żadnych praw, a tym samym możliwości
kształcenia się. Arystokracja rządząca w Atenach wychodziła z założenia, że „ani
wychowanie, ani wykształcenie nie uczyni człowieka dobrym czy też mądrym, jeżeli
nie ma on wrodzonej czy też nadanej mu przez bogów skłonności do cnoty”. A te
zalety zarezerwowane były dla młodzieży arystokratycznego pochodzenia.
Prekursorem wychowania ateńskiego był Solon, utalentowany poeta z rodowym
pochodzeniem. Był zubożałym arystokratą, który dorobił się majątku dzięki
handlowi. Jemu też powierzono przeprowadzenie reform gospodarczych i społeczno-
-politycznych w państwie, które pogrążało się w kryzysie i zagrożone było wybuchem
wojny domowej. „Reformy wprowadzone przez Solona przerwały panowanie arystokracji,
wzmocniły pozycje średnich właścicieli ziemskich, rzemieślników i kupców,
którzy stali się odtąd główną siłą społeczną Aten”. Arystokracja dotkliwie
odczuła reformy Solona, uniemożliwiły jej bowiem dalsze uzależnianie od siebie
ludności. Ideałem wychowawczym w tym okresie był człowiek wszechstronnie wykształcony.
W związku z tym powstawało wiele szkół prywatnych, w których nauczycielami
byli najbiedniejsi wolni obywatele. W zasadzie nauczać mógł każdy,
kogo obdarzano zaufaniem. Za swoją pracę nauczyciele pobierali opłaty. Państwo
pokrywało tylko koszty kształcenia młodzieży, której ojcowie zginęli na wojnie.
W szkole uczono pisania, czytania i wychowania fizycznego. Kto umiał czytać
i pływać był uważany za człowieka. Nauczanie trwało przez cały dzień aż do zachodu
słońca. Analfabetów w Atenach nie było. „Każdy uczeń miał własnego pedagoga
(był nim przeważnie starszy niewolnik wybrany przez ojca)” Rodzina miała do
pedagoga pełne zaufanie. Do niego przecież należała ochrona dzieci przed nieznajomymi
czy też troska o ich sprzęt szkolny (instrumenty, tabliczki). Pedagog dbał
głównie o wychowanie chłopców.
Obywatelom ateńskim od dzieciństwa wpajano, że ich patriotycznym obowiązkiem
jest zabezpieczenie kontynuacji rodu, czyli małżeństwo i spłodzenie potomstwa.
Małżeństwa zawierano na podstawie decyzji rodziny, która nie zawsze
brała pod uwagę uczucia młodych. Małżonkowie pragnęli mieć synów, gdyż to właśnie
chłopcy zostawali obywatelami. W wieku trzech lat kończył się okres niemowlęctwa.
Mężczyzna mógł się wyprzeć dziecka, gdy uznał, że nie jest jego ojcem lub
gdy dziecko urodziło się niepełnosprawne. Porzucano je wtedy w oddalonym miejscu,
skazując na śmierć. Pozostałe dzieci do siódmego roku życia były w domu pod
opieką matki. Zajmowały się głównie zabawą. Młodsze dzieci bawiły się grzechotkami
i lalkami, a starsze grały w kostki, obręcz, bączki i jojo, a także słuchały opowiadań
starszych. Często maluchy naśladowały zajęcia, jakie wykonywali dorośli,
przygotowując się w ten sposób do przyszłego życia. Uczyły się norm postępowania,
obserwując codzienne życie swoich rodziców. Następnym etapem w ich życiu
była już szkoła. Brakowało jednak szkół państwowych, a na opłacenie prywatnych
nauczycieli mogły sobie pozwolić tylko dobrze sytuowane rodziny. Chłopcy uczyli się
czytania, pisania, śpiewu, gry na instrumentach muzycznych i przechodzili szkolenie
wojskowe. Wszystko to odbywało się pod bacznym okiem pedagoga i trwało do
ukończenia przez chłopców osiemnastego roku życia.Wykształcenie i wyrobienie charakteru dzieci było głównym celem wychowania
rodzin ateńskich. Poza grupą ludzi bogatych umiejętność czytania i pisania
nie była zbyt szeroko rozpowszechniona. Większość ubogich obywateli potrafiła się
tylko podpisać. W związku z tym rozwinęła się komunikacja ustna. Ludzie często
słuchali innych, którzy czytali informacje na głos. Przyzwyczaili się bardziej do
słuchania niż czytania tekstu. „W demokratycznym ustroju Aten rozwinął się typ
wychowania wszechstronnego (w przeciwieństwie do jednostronnego wychowania
w Sparcie), obejmował bowiem wychowanie intelektualne, moralne, estetyczne i fizyczne”
15. Ideą było swobodne i harmonijne wychowanie. Podzielone ono zostało na
następujące etapy:
1. Od 7 do 13 lat — indywidualne kształcenie muzyczne u gramatysty lub kitarysty,
to czas nauki czytania, pisania, rachowania, muzyki, śpiewu i poezji.
2. Od 13 do 15 lat — kształcenie fizyczne, gimnastyka u pedotriby w palestrze.
3. Od 16 do 18 lat — kształcenie fizyczne, literackie, filozoficzne i polityczne
w gimnazjonie.
4. Od 18 do 20 lat — dwuletnie obowiązkowe przysposobienie wojskowe i obywatelskie
w efebiach (od V w. p.n.e.).
Ustrój demokratyczny Aten zadbał o wychowanie młodzieży ateńskiej. Najpierw
była to odpłatna nauka u prywatnego nauczyciela gramatysty. Przeważnie
przeznaczona dla chłopców z zamożnych rodzin. Następnie państwo brało pod opiekę
uczniów. Organizowało cały system kształcenia i kontrolowało poszczególne etapy
doskonalenia fizycznego i intelektualnego. Po przejściu wszystkich szczebli edukacji
młodzież była przygotowana do uczestnictwa w powszechnym życiu politycznym
i społecznym państwa.
System wychowawczy Aten spowodował, że były one bogate w ludzi światłych
religijnie, kulturowo i politycznie jak żadne inne państwo w dziejach ludzkości.
Tam na przestrzeni kilkunastu wieków wysoko rozwinęła się kultura, nauka
i filozofia, mimo że Grecy nie posiadali zinstytucjonalizowanych szkół. Filozofowie
chcąc propagować swoje idee, musieli prywatnie nauczać ludzi bądź wygłaszać
publicznie wykłady. Ludzie biorący udział w tych nieformalnych „szkołach” przyczyniali
się następnie do rozpowszechniania nowych idei. W ten sposób zdobywano
w Atenach wiedzę. Dla każdego wolnego obywatela kształcenie się było nie tylko
obowiązkiem, ale także przywilejem. „Ideał człowieka-obywatela był ideałem wychowawczym.
Tak ukształtowanemu obywatelowi można było bez obaw powierzyć opiekę nad sprawami państwa”16. Ateńczycy zdobywali wiedzę z różnych dziedzin
życia, łącząc wygląd fizyczny z rozwojem umysłowym i moralnym. Było to więc
wychowanie muzyczne, fizyczne, intelektualne i filozoficzne, niezbędne i pomocne
w życiu publicznym i państwowym. Wzorce i ideały wychowawcze, według których
kształtowany był młody człowiek w tym okresie, wpłynęły na rozwój kultury europejskiej
i zawsze będą dziedzictwem Greków.
Zródło : ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ
ROK XLX NR 3 (178) 2009, K a t a r z y n a Z e m a n
Akademi a M a r y n a r k i Wojenn e j
,,IDEAŁY WYCHOWAWCZE
STAROŻYTNEJ GRECJI
WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI"
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz