WYCHOWANIE W RZECZYWISTOŚCI WSPÓŁCZESNEJ

                      

                                                                       http://presscafe.eu/archives/1528 [04.01.2014]

 WYCHOWANIE W RZECZYWISTOŚCI WSPÓŁCZESNEJ

Współczesne szkolnictwo to nowe wyzwanie dla władzy i społeczeństwa,

nauczycieli, uczniów i rodziców. Te nowe zadania, ale i nowe zagrożenia wynikają

z głębokich zmian społecznych, kultury masowej, chaosu medialnego, społeczeństwa

informacyjnego, ogólnie pojętej globalizacji. Na polu edukacji poszukujemy

więc nowych dróg kształcenia i wychowania młodzieży.

Wychowanie przygotowuje młodego człowieka do bycia pełnoprawnym

obywatelem, do uczestniczenia w życiu i kulturze, ze świadomością dorobku przeszłych

pokoleń. Przekazywana jest tradycja, ideologia i pewien porządek społeczny,

w którym dostrzec można wartości preferowane w danym społeczeństwie. Wiele

instytucji podejmuje działania wychowawcze, które kształtują postawy i osobowość

dziecka. Obok szkoły, społeczności lokalnej, Kościoła, to właśnie rodzina odgrywa

zasadniczą rolę w tym procesie. Rodzice są pierwszymi wychowawcami, którzy

pomagają dziecku odróżnić dobro od zła i dokonać odpowiedniego wyboru.

XX wiek to okres wielu koncepcji wychowawczych. W latach siedemdziesiątych

założenia antypedagogiki uwzględniały spontaniczny charakter wychowania,

bez dyscypliny, odpowiedzialności i zdrowych zasad. Doprowadziło to spadku autorytetu

nauczycieli i szkoły jako instytucji wychowawczej. Szkoła współczesna ma

jednak dużo większe zadanie do wykonania, musi poradzić sobie z ciągle istniejącymi

patologiami społecznymi, narkomanią, alkoholizmem czy seksualizmem. Należałoby

wobec tego kształcić nie tylko umysł, ale także postawę społeczną młodego

człowieka i wspierać rodziców w procesie jego wychowania. Szkoła, która ograniczyłaby

się tylko do przekazywania wiedzy, kształcenia umiejętności bądź wychowania,

byłaby w pewien sposób wypaczona, niepełnowartościowa. Wszechstronny

rozwój ucznia byłby niepełny, a nawet niemożliwy bez równowagi pomiędzy tymi

trzema elementami — kształceniem umysłu, postaw społecznych i wspieraniem

rodziny. Brezinka uważa, iż „Należy sobie życzyć współpracy pomiędzy rodzicami

a nauczycielami. Przede wszystkim jednak chodzi o to, by każda grupa dokonywała

tego, co jest jej szczególnym zadaniem wychowawczym, w czym druga strona nie

może jej wyręczyć”29. Chodzi tu o osobistą odpowiedzialność za własne dokonania,

także w zakresie działalności wychowawczej. Odpowiedzialności tej nie należy

zrzucać na innych, tendencyjnie z rodziców na instytucje społeczne, gdyż ich obecność

w życiu dzieci nie jest stała i niezmienna, choć w sprzyjających okolicznościach

przynosząca korzyści. Dalej autor twierdzi, że „Odpowiedzialność rodziców

jest całkowita, gdyż odnosi się do dziecka jako całości, oraz ciągła, gdyż dobro

dziecka jest ciągle zagrożone i stale potrzebuje ono pomocy, by móc osiągnąć najlepszą

z możliwych konstytucję fizyczną i duchową”. W dobrych rodzinach zaspokajane

są podstawowe potrzeby młodego człowieka i takie są nie do zastąpienia.

Relacja miłości pomiędzy rodzicami i dzieckiem nadaje sens współistnienia w bezpieczeństwie,

zaufaniu, bezinteresownej trosce. Doświadczając bezgranicznej miłości,

dziecko samo będzie zdolne do umiłowania ludzi oraz ideałów moralnych, które

przekazali mu rodzice. „W społeczeństwie pluralistycznym poleca się państwu

i jego szkołom, by moralny i duchowy fundament dorastających obywateli został

położony przez ich rodziców”. Ale czy rodzice w kwestiach duchowych sami nie

są czasami zagubieni i niepewni? To na nich spoczywa odpowiedzialność za wychowanie

religijno-światopoglądowe, które niestety często zaniedbują. Jednak powinni

pomóc swoim dzieciom osiągnąć przekonania co do sensu ich życia i nie

pozwolić na upadek moralny i duchowy.

Każda reforma struktury sytemu edukacji wprowadza zasadnicze zmiany

w życiu szkolnym ucznia. Powinna zapewnić mu możliwość wszechstronnego rozwoju

na każdym etapie kształcenia. Według M. Łobockiego „proces wychowawczy

ma miejsce zwykle w warunkach interakcji, tj. współdziałania ze sobą wychowawcy

i wychowanka”. Każdy z nich jest podmiotem wzajemnych oddziaływań. M. Łobocki

uważa ponadto, że „Interakcyjność wychowania odnosi się także w równej

niemal mierze do umożliwienia wychowankowi nawiązywania kontaktów z innymi

ludźmi, w tym zwłaszcza rówieśnikami”33. Służyć temu mogą chociażby zajęcia

pozalekcyjne, które są również doskonałym sposobem na pogłębianie tych relacji.

Istnieje wiele form zajęć dodatkowych odbywających się po zajęciach szkolnych.

Można tu wymienić na przykład koła sportowe, przedmiotowe, językowe, informatyczne

i wiele innych, które cieszą się wśród uczniów ogromnym zainteresowaniem.

Dzięki nim młodzież dostrzega predyspozycje zawodowe, które mogą wpłynąć na

decyzje dotyczące dalszej drogi kształcenia. Dzięki tym doświadczeniom może łatwiej

będzie jej odnaleźć się w nowej rzeczywistości.

Wychowaniu powinna towarzyszyć pogodna atmosfera, życzliwość, ale także

stanowcze wymagania i konsekwencja w działaniu. Wrażliwość ze strony pedagogów

doprowadzić powinna do stworzenia klimatu otwartego dialogu nauczyciela

z uczniem. Taka równowaga może gwarantować prawidłowe wychowanie w szkole.

W środowisku naukowym składającym się z mniejszych środowisk, nazwijmy

je mikrośrodowiskami, wśród nich uczelni wyższych, szkół ponadgimnazjalnych,

gimnazjów, szkół podstawowych bądź też pomniejszych instytucji

naukowych, najważniejszym zalążkiem są ludzie. Wiesław Władyka uważa, iż „na

rozwój nauk wywierają wpływ przede wszystkim najwybitniejsi, oni jak parowozy

ciągną za sobą całe środowisko i decydują o tempie podróży. Oni w końcu zakładają

«szkoły», pozostawiają uczniów i żywą pamięć o sobie”34. Swoją postawą moralną,

zaangażowaniem w wykonywaną pracę, zdolnościami organizacyjnymi, dbałością

o interes szkoły oraz chęcią wspierania innych utrwalają się na kartach polskiej nauki

i niekoniecznie jest to wiekopomny dorobek naukowy.

Nauczyciel XXI wieku powinien być nastawiony na kształcenie młodzieży

wszechstronnej i wielowymiarowej, czyli takiej, która będzie świadoma swego człowieczeństwa,

samodzielna, twórcza, odpowiedzialna i otwarta na drugiego człowieka.

W procesie tym uwzględniać należy postawy wychowanka, jego zdolności, potrzeby

i temperament. Kreatywność nauczyciela i jego operatywność doda dynamizmu

kolejnym etapom nauczania „gotowej” wiedzy podręcznikowej.

Szkoła nie powinna jedynie zwracać uwagi na błędy i słabe strony uczniów,

natomiast powinna nauczyć wyciągać wnioski z popełnionych błędów i formułować

prawidłowe sądy. Należy się jednak wyrzec wszelkich form przymusu i siły. Kara

wychowawcza musi być adekwatna do popełnionego występku, nie może poniżać

ucznia i dyskryminować go, gdyż ma on swoją godność. Powinna raczej pozwolić

wychowankowi zweryfikować swoje zachowanie i odnaleźć istotę popełnionego

błędu. Nauczycielowi, który zdobędzie uznanie i akceptację uczniów, łatwiej będzie

odszukać właściwą do nich drogę.

W. Brezinka uważa, że „sens wychowania leży w tym, by pomóc wychowankom

nabyć takie cechy osobowości, które uzdolnią ich do samodzielnego i odpowiedzialnego

społecznie życia”35. O jakich cechach więc mowa? To zależy od

natury człowieka, a także od kultury, w której żyje. To ona dyktuje ludziom pewien

styl życia. Aby się w nim odnaleźć, należy posiąść pewną wiedzę i umiejętności.

Dlatego ciągle stawia się ludziom konkretne wymagania czy też szczególne zadania

do spełnienia. Według W. Brezinki „Cele wychowania mają więc tylko wtórnie do

czynienia z wychowawcami i wychowaniem”36. Cele te są ideałami, wyobrażeniami,

które obowiązują każdego członka grupy społecznej. Od wychowawców wymaga się

takiego kształtowania swoich wychowanków, aby przybliżyć ich jak najbardziej do

tych ideałów. W samym procesie wychowania owe ideały powinny być zaaprobowane

przez społeczeństwo. Nie mogą odbiegać od ogólnie przyjętych zasad moralnych,

obyczajowych i prawnych. Dlatego też wychowawcy mogą kierować się w swojej

działalności wzorcami kulturowymi i normami społecznymi. Wychowanie staje się

procesem, który pozwala na istnienie społeczeństwa, jego tradycji, kultury w następnych

pokoleniach. Młodzi ludzie poprzez zdobywanie wiedzy, umiejętności, swoje

dokonania, system wartości, postawy i zdolności wkomponowują się w społeczeństwo.

Do W. Brezinki należy stwierdzenie, iż „celem ogólnokształcącego szkolnictwa

publicznego jest określenie centralnych wspólnych dóbr kultury i przekazanie

ich każdemu obywatelowi. Zakłada to istnienie ideału człowieka dobrze wykształconego”

37. To jest celem wychowania, do którego zgodnie dążą uczestnicy tego

procesu, nauczyciele i uczniowie. Tak jest w demokratycznym państwie prawnym,

w którym cele ukazują ideały. Trwałość tych ideałów zagwarantowana jest prawno

-konstytucyjnie, co świadczy o politycznym znaczeniu dla państwa.

Wobec tego wychowanie jest istotnym procesem w życiu każdego człowieka

i zasługuje na priorytetowe traktowanie, ponieważ — jak to ujął Jan Zamoyski —

„Rzeczpospolite zawsze takie będą jak ich młodzieży chowanie”.

Pedagogiczna działalność w postaci nauczania i wychowania znamionowała

społeczeństwo ludzkie od początków jego istnienia. Nie zawsze jednak towarzyszyła

jej działalność refleksyjna nad celowością i sposobami dochodzenia do celu. Ze

świadomymi rozważaniami teoretycznymi spotykamy się w czasach starożytnej

Grecji, a ich początki związane są z nazwiskami greckich mędrców, szczególnie

sofistów: Pitagorasa, Sokratesa, Ksenofonta, Platona i Arystotelesa, którzy przyczynili

się do ukształtowania pojęć o wychowaniu u współczesnych i potomnych. Rozważania

te stanowiły integralną część poglądów filozoficznych.

Trwałe wartości pedagogiki starożytnej i jej wybitnych przedstawicieli są

niekwestionowane i niepodważalne. Świat starożytny stworzył podwaliny, na których

później budowano niemal wszystkie systemy wychowawcze. Panujący ustrój niewolniczy

w świecie antycznym nie był przeszkodą w zakresie osiągania celów wychowania,

bowiem pedagogika starożytna sformułowała ideał człowieka o wszechstronnie

rozwiniętej osobowości. Powstał on na bazie sokratesowskiej koncepcji kształcenia

37 Tamże, s. 42.

Ideały wychowawcze starożytnej Grecji wobec wyzwań współczesności

3 (178) 2009 169

osobowości i platońskiego szkolnictwa przygotowującego do życia. Właśnie te dwa

cele dały początek kierunkom rozwoju pedagogiki europejskiej.

Starożytność poczyniła w zakresie organizacji oświaty ogromne osiągnięcia.

Chodzi mianowicie o stworzenie szkoły jako placówki dydaktyczno-wychowawczej,

która jest jednocześnie instytucją publiczną, państwową i świecką. Niezbędnym

czynnikiem dla prawidłowego rozwoju psychicznego i społecznego młodego pokolenia

było wychowanie zespołowe, które się w tym czasie upowszechniło. Na kształtowanie

charakteru młodych ludzi wpływał dom rodzinny, który był dla nich ostoją

i otaczał ich opieką, co miało istotne znaczenie. W szkolnictwie zauważamy pewien

system kształcenia, powstawały szkoły podstawowe, średnie i wyższe. Wszystkie

szczeble nauczania oparte były na wzajemnej współzależności. Nawet dzisiaj w wielu

krajach na całym świecie możemy zauważyć taki model kształcenia. Oczywiście

przez wieki uległ zmodyfikowaniu, jednak funkcjonuje nadal.

System szkolny poprzedzało wychowanie przedszkolne, które za sprawą

Platona, wielkiego filozofa, zostało włączone do edukacji młodzieży. Okres ten,

pełen zabaw i pierwszych książek, był konieczny dla prawidłowego rozwoju dziecka.

Osobowość młodego człowieka dzięki temu wychowaniu ulegała znacznemu kształtowaniu.

Pomagało mu to w przystosowywaniu się do pełnienia obowiązków w życiu

społeczno-politycznym państwa. Wychowanie przedszkolne w czasach nam współczesnych

jest stosowane niemal powszechnie, w odróżnieniu do czasów Platona,

kiedy to nieliczni mogli korzystać z tego typu kształcenia. Dzisiaj możemy posyłać

dzieci do różnych typów przedszkoli, państwowych, prywatnych lub nawet zgodnych

z wyznaniem religijnym.

Istnienie szkoły jako instytucji publicznej jest jednym z elementów funkcjonowania

społeczeństwa, a epoka starożytna jest tego niezbitym dowodem. Zawodem,

który wiąże się ściśle z tą instytucją, jest nauczyciel. Już w czasach nam tak

odległych uważano, że zawód ten jest niezbędny w wychowaniu i kształceniu młodych

ludzi, mimo że jego status społeczny i prestiż nie był zbyt wysoki. Od kwalifikacji

nauczyciela, wyszkolenia, osobowości, sposobu przekazywania wiedzy zależy

przyszła postawa młodych ludzi i ich dalsze losy życiowe, a to ma wpływ na przyszłość

każdego państwa. Wychowanie publiczne i państwowe jest swego rodzaju

misją, którą nauczyciel ma do spełnienia.

Twórca dydaktyki i teorii wychowania Arystoteles już w starożytności

wskazywał, że szkoła powinna przygotowywać dzieci i młodzież do pełnienia konkretnych

obowiązków w życiu społecznym i politycznym państwa. Nauki te wzięły

swój początek w czasach antycznych, następnie rozwijały się na przestrzeni dziejów

i do dziś stanowią zintegrowany element procesu nauczania i uczenia się.

Wychowanie i problemy z nim związane w starożytności łączono z medycyną

i psychologią, i tam szukano sposobów ich rozwiązania. Współcześnie w systemie

edukacji i kształtowaniu postaw wychowawczych dziedziną tym przypisuje się

bardzo duże znaczenie. Wielu lekarzy i psychologów zajmujących się przebiegiem

procesów zdrowotnych i psychicznych człowieka doszukuje się wpływu czynników

psychofizycznych na proces kształcenia. Nie bez znaczenia są również warunki społeczne,

polityczne czy kulturalne, w których wychowywana jest młodzież. W istotny

sposób czynniki te wpływają na kształtowanie osobowości młodzieży, na stan edukacji

oraz na poglądy młodych ludzi o roli, jaką mają spełnić w społeczeństwie.

Nie ulega wątpliwości, że dorobek i wartość starożytnej myśli pedagogicznej

oraz zalążki wychowania są w dalszym ciągu źródłem inspiracji wielu współczesnych

pedagogów, filozofów i psychologów. Ponieważ świat antyczny nie dysponował

badaniami empirycznymi, to ogólne założenia filozofii, praktyka i intuicja pokazywały

kierunek poszukiwań odpowiednich wartości pedagogicznych. Nadal pobudzają

one do pracy współczesnych badaczy nad pozyskiwaniem różnych metod wychowania

i wykształcenia człowieka, który poszukuje i znajduje swoje miejsce w ciągle

zmieniającym się świecie.

Zródło : ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ

ROK XLX NR 3 (178) 2009,K a t a r z y n a Z e m a n

Akademi a M a r y n a r k i Wojenn e j

,,IDEAŁY WYCHOWAWCZE

STAROŻYTNEJ GRECJI WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI''