Rozwój oświaty w Polsce w czasie zaborów – XIX wiek

Rozwój oświaty w Polsce w czasie zaborów – XIX wiek

1.        Zabór pruski – co działo się w Księstwie Poznańskim w latach 40-50ych, dokonania pedagogów – Trentowski Bronisław, Estkowski Ewaryst( utworzył Towarzystwo Pedagogiczne)

2.        Zabór austriacki – II połowa XIX wieku po 1866 autonomia Galicji

3.        Zabór rosyjski – Księstwo Warszawskie:

        Księstwo Warszawskie – 1807 – z zaboru pruskiego i austriackiego. Władza oświatowa – Izba Edukacji Publicznej / Izba Edukacyjna działa od 1807 przez pięć lat, później druga władza edukacyjna. Dyrekcja Edukacji Publicznej – na czele władz – Stanisław Staszic, Julian Ursyn Niemcewicz, przewodniczący – Stanisław Kostka – Potocki.

Odwołanie do nowej konstytucji księstwa. Należy przywrócić prawa chłopcom, prawo do oświaty.

W roku 1808 wydano i zatwierdzono ustawę – urządzenie szkół miejskich, wiejskich elementarnych:

- mieszkańcy wsi i miast muszą utworzyć towarzystwa szkolne

- na czele towarzystwa ma stać dozór szkolny – w skład wchodzi – dziedzic pleban, pastor, burmistrz, wójt, 1-2 spośród obywateli

- dozór szkolny spisywał dzieci, które powinny chodzić do szkół elementarnych ( wieś8 lat, miasto 6 lat, do 12 roku życia) i pilnował żeby miejscowe społeczeństwo płaciło składankę na szkołę ( zróżnicowana w zależności od dochodów)

Powołano towarzystwo do ksiąg elementarnych ( 1810)

Powołano dwa seminaria nauczycielskie – Poznań i Łowicz, dostarczają wykwalifikowaną kadrę do szkół elementarnych

Konstanty Wolski –„ Nauka początkowego pisania, czytania, rachowania”, nauka o rzeczach Konstanty Wolski a nie Jan Władysław Dawid.

Wojciech Izydor Chojnacki – „Zasady pierwiastkowe pedagogiki i metodyki” 1815

Jan Fryderyk Herbart – stworzył program dla szkoły średniej

Diesterweg – reformacja szkoły elementarnej ludowej

Fróbel – reforma wychowania przedszkolnego

        1813 na tereny księstwa wchodzą wojska rosyjskie

Metoda wzajemnego nauczania – nauczyciel spośród zdolnych uczniów wybiera pomocnika????????????????????????????????????

Staszic – zwraca uwagę na potrzebę oświaty, młodzieży rzemieślniczej, stwarza szkołę niedzielną, kilka godzin przeznaczone na naukę pisania, czytania.

1817 – pierwszy instytut dla głuchoniemych

Szkolnictwo średnie:

        podwydziałowe                       wiedza praktyczna

        wydziałowe                                    użyteczna

        departamentowe – studia uniwersyteckie – przygotowanie

1816 – wprowadzenie egzaminu dojrzałości w szkole średniej

Powalanie do życia nowego uniwersytetu – zgoda cara Aleksandra I 1816 wydał dekret w Warszawie powstaje uniwersytet przez dwa lata opracowywano statut 1818 otworzenie uniwersytetu. Przypominał wzór francuski – kadry dla gospodarki krajowej – kształcenie. Wydziały:

- prawo i administracja

- lekarski

- filozoficzny

- nauk i sztuk pięknych

później teologia.

Uruchomiono seminarium dla nauczyciele – wiedza pedagogiczna

Studenci to średnio zamożna szlachta i bogate mieszczaństwo. Nauczyciele pochodzą z Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Szkoła Akademiczko – górnicza w Kielcach, Instytut Agronomiczny(?) i szkoła weterynaryjna – szkoły wyższe

Zmiana władz początek lat 20, odszedł Stanisław Kostka – Potocki, zastępuje go Stanisław Grafowski – pojawia się komitet Reformy, zmiany w polityce oświatowej. Nie ma obowiązku płacenia składek szkolnych

Kuratorium Generalne – kontrola policyjna nad młodzieżą uniwersytecką i profesorami.

Od 1855 epoka paskiewiczowska (Paskiewicza)

Iwan Paskiewicz – namiestnik, car Mikołaj I

- Język rosyjski podstawy

- coraz mniej(?) szkół elementarnych

Lata 1856 – 1862 po śmierci Mikołaja I w Rosji, następują reformy wprowadzone przez Aleksandra II. Polacy dostają przyzwolenie na a????????????

Aleksander Wielkopolski i Józef Korzeniowski – reforma 1862 szkolnictwa:

Nowa organizacja szkolnictwa – szkoły elementarne – powrót do utrzymania szkół z podatków, przywrócić dozory szkolne, program ogólnokształcący, pojawienie się klas przygotowawczych, szkoły średnie powiatowe ( 5 klas), gimnazja (7 klas), liceum (8 klas), powrót uniwersytetu – Szkoła Główna w Warszawie

1863 powstanie styczniowe

Przepisy szkół elementarnych z ustawy Wielkopolskiego nie weszły w życie, przepisy dotyczące szkół średnich częściowo weszły. Uruchomiono szkołę główną – wielki sukces, o końca lat 60ych wydziały: prawo i administracja, lekarski, filologiczno – historyczny, matematyczny.

Szkolnictwo i oświata pod zaborem austriackim:

1772 – I rozbiór Polski – Pd ziemie i Pd-wsch. Zwierzchnictwo austriackie

Etapy rozwoju szkolnictwa i oświaty:

        I połowa XIX wieku – Maria Teresa, Józef II – germanizacja szkolnictwa polskiego – reformy wszystkich typów szkół, likwidacja szkół prowadzonych przez zakony nauczycielskie, zamknięto Akademię Zamojską i Kolegium Jezuickie we Lwowie – powstał uniwersytet – wśród profesorów Czesi, Niemcy, Włosi, mało Polaków – język wykładowy łacina, cel – przygotowanie kadry urzędniczej wysoko wykwalifikowanej.

1815- Rzeczpospolita Krakowska – 1846

        1866 – autonomia galicyjska – Polskie działania: w szkołach ludowych chciano przywrócić język polski, od 1861 za zgodą Austriaków język polski obowiązuje. Józef Gidle – rektor uniwersytetu Jagiellońskiego – lekarz, na początku lat 60ychwystąpił na sejmie krajowym – chciał utworzyć w Galicji Krajową Komisję Edukacyjną – wydał dzieło o reformie Szkół Krajowych. Wystąpił z krytyką centralnego zarządzania oświatą w Wiedniu, krytyka kościoła- zbyt duża waga przywiązana do nauki religii w szkołach. Opiekę nad szkolnictwem chciał powierzyć społeczeństwu. W książce” O stanie nauczycielskim” – określił warunki materialne nauczycieli i problem kształcenia ich. Powołał do życia Radę Szkolnictwa Krajowego powstałą w latach 60ych działa do pierwszej wojny światowej. – stworzyli ją Polacy – miała zająć się szkolnictwem ludowym i średnim – będzie obowiązywał język polski.

Ustawy dotyczące szkolnictwa najniższego stopnia:

        1873 – o zakładaniu i utrzymaniu publicznych szkół ludowych i posyłaniu do nich dzieci:

- gminy są odpowiedzialne, za utrzymanie szkół

- rodzice nie są zobowiązani do opłat

- obowiązek szkoły 6-12 lat

- dwa lata po ukończeniu doskonalenie zawodowe

- ten sam program w miastach i na wsi

Powstały seminaria nauczycielskie – typ średni, dzielą się na męskie ( 3 lata) i żeńskie (4 lata)

1890 – kierownictwo w Radzie Szkolnej Krajowej przejmie Michał Babrzyński – stwierdza, że szkoła ludowa nie jest taka potrzebna – powinna ona przygotować do zawodu

        1895 – ustawa – szkoły mają być podzielone na wiejskie, miejskie zmieniono program w seminariach

Szkoły średnie:

- dyrektorzy muszą być akceptowani przez władze austriackie

- Austriacy pozwolili Polakom mianować dyrektorów

- zwiększono fundusze na budowę szkół średnich

- coraz więcej młodzieży, pochodzenia chłopskiego

dodatki do pensji za każde 5 lat nienagannej i skutecznej pracy zawodzie dla nauczycieli

Szkoła ludowa – nauczyciel – stały i tymczasowy (60%)

Lata 90 – Zawodowy Ruch Nauczycieli – kwestie, które ich interesują:

- sprawy bytowe

- system szkolny

- przygotowanie nauczycieli do pracy

Zjazdy nauczycielskie:

        utworzono w 1905 krajowy związek nauczycielstwa ludowego w Galicji

czasopismo – Muzeum (?) kwestia naukowa

Szkoły wyższe:

        lata 70, Kraków, Lwów, język polski jako wykładowy

        badania naukowe na bardzo wysokim poziomie

        Lwów – utworzono wydział lekarski

        Powstanie Akademii Umiejętności

        Politechnika Lwowska

Pedagogika narodowa – twórca – Stanisław Prus Szczepanowski – dwie orientacje:

        Nurt realistyczny – Stanisław Prus Szczepanowski

- Galicja: ideał wychowania hasła romantyzmu i pozytywizmu

- należy zasilać ducha narodowego

- kształcenie woli i mocy, budzenie zmysłu rzeczywistości, pielęgnowanie przejawów samodzielności

- ideał: bohater i obywatel pracownik w jednej osobie.

        Nurt nacjonalistyczny :

- wychowanie narodowo –chrześcijańskie

- Roman Dmowski

- Zygmunt Balicki.

Zródło : www.smrw.lodz.pl/~adak10/up/kol.doc‎